ଓଡ଼ିଶାରେ ଗତ ୫ ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ୧୨୬୪ ବର୍ଗ କି.ମି.ଜଙ୍ଗଲ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିବା ପ୍ରକାଶିତ ତଥ୍ୟରୁ ଜଣା ପଡ଼ିଛି । ୨୦୧୫ ତୁଳନାରେ ୨୦୧୭ ରେ ୦.୬୪ ପ୍ରତିଶତ ଅର୍ଥାତ୍ ୯୯୨ ବର୍ଗ କି.ମି.ଜଙ୍ଗଲ ଆୟତନ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଥିବା କୁହାଯାଉଛି । ତେବେ ୨୦୧୫ରେ ଓଡ଼ିଶାର ଜଙ୍ଗଲ ଆୟତନ ୩୨.୩୪ ପ୍ରତିଶତ ଥିବାବେଳେ ୨୦୧୭ରେ ଏହା ବୃଦ୍ଧି ପାଇ ୩୨.୯୮ପ୍ରତିଶତ ରେ ପହଞ୍ଚିଥିଲା । ୨୦୧୯ରେ ପ୍ରକାଶିତ ତଥ୍ୟରେ ଏହି ଆୟତନ ୩୩.୧୫ ପ୍ରତିଶତ ହୋଇ ଯାଇଥିବା କୁହାଯାଇଛି । ଅତଏବ ଗତ ୫ବର୍ଷ ମଧ୍ୟରେ ରାଜ୍ୟରେ ୧୨୬୪ ବର୍ଗ କି.ମି.ଜଙ୍ଗଲ ବୃଦ୍ଧି ପାଇଛି ।
୧୯୮୧ ମସିହାରେ ରାଜ୍ୟରେ ପ୍ରାୟ ୫୯,୯୬୩ ବର୍ଗ କିଲୋମିଟର ଅଞ୍ଚଳ ଜଙ୍ଗଲ ପରିବେଷ୍ଟିତ ଥିଲା । ସେତେବେଳେ ଏହା ରାଜ୍ୟର ଭୌଗୋଳିକ ପରିସୀମାର ୩୮ ଭାଗ ଥିବାବେଳେ ଭାରତ ବର୍ଷର ମୋଟ ଜଙ୍ଗଲ ପରିମାଣର ୮ଭାଗ ଥିଲା । ହେଲେ ଷୋହଳ ବର୍ଷ ଭିତରେ ଅର୍ଥାତ୍ ୧୯୯୭ ସୁଦ୍ଧା ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ହିସାବ ଅନୁଯାୟୀ ଜଙ୍ଗଲ ପରିମାଣ ୫୮୧୩୫.୪୭ ବର୍ଗ କି.ମି.କୁ ଖସି ଆସିଥିଲା । ଏଥିମଧ୍ୟରେ ଚିହ୍ନଟ ସଂରକ୍ଷିତ ଜଙ୍ଗଲ, ଅଣ ଚିହ୍ନଟ ଜଙ୍ଗଲ, ଅଣ ଶ୍ରେଣୀଭୁକ୍ତ ଏବଂ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ଜଙ୍ଗଲ ପରିଣାମ ଯଥାକ୍ରମେ ୨୬୨୩୯.୧୬ବର୍ଗ କି.ମି., ୧୧୬୮୫.୬୮ ବର୍ଗ କି.ମି., ୩୮୩୮.୭୮ ବର୍ଗ କି.ମି. ଓ ୧୬୨୬୧.୩୪ ବର୍ଗ କି.ମି. ରହିଥିଲା । ବର୍ତ୍ତମାନ ରାଜ୍ୟରେ ପ୍ରାୟ ୫୦ ହଜାର ବର୍ଗ କି.ମି. ଜଙ୍ଗଲ ରହିଥିବା କୁହାଯାଉଛି । ମାତ୍ର ଜଙ୍ଗଲ ପରିମାଣକୁ ନେଇ ବିଭିନ୍ନ ସମୟରେ ଭାରତୀୟ ବନ ସଂରକ୍ଷଣ ସଂସ୍ଥାର ରିପୋର୍ଟ ଓ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ରିପୋର୍ଟରେ ତାରତମ୍ୟ ରହୁଛି । ହୁଏତ ବର୍ତ୍ତମାନ ଓଡ଼ିଶାରେ ୪୦ ହଜାର ବର୍ଗ କି.ମି. ଜଙ୍ଗଲ ଥିବାନେଇ ସନ୍ଦେହ ରହିଛି । ଅନ୍ୟ ପକ୍ଷରେ ପ୍ରତିବର୍ଷ ରାଜ୍ୟରେ ବହୁ ଆୟତନର ଜଙ୍ଗଲ ଧ୍ୱଂସ ପାଉଥିବା ଦେଖା ଯାଉଛି । ଏଥିରେ ଅବିଭାଜିତ କୋରାପୁଟ ଜିଲ୍ଲା ବହୁ ଆଗରେ ରହିଛି । ଉପକୂଳବର୍ତ୍ତୀ ଅଞ୍ଚଳରେ ଲୁଣା ଜଙ୍ଗଲ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ରୂପେ ଧ୍ୱଂସ ପାଇ ସାରିଥିବା କୁହାଯାଇ ପାରେ । ସୂଚନା ଯୋଗ୍ୟ ଯେ,୧୯୯୯ ମହାବାତ୍ୟାରେ ୭୫ ଭାଗ ଲୁଣା ଜଙ୍ଗଲ ଧ୍ୱଂସ ପାଇଥିଲା ।
ଓଡ଼ିଶାର ଜଙ୍ଗଲ ଇତିହାସକୁ ଖେଳେଇଲେ, ଅନେକ ତଥ୍ୟ ସାମ୍ନାକୁ ଆସିବ । ସ୍ୱାଧୀନତା ବେଳେ ୧୭ଟି ଟେରିଟୋରିଆଲ୍ ଡ଼ିଭିଜନ୍ ଥିବା ଓଡ଼ିଶାର ଜଙ୍ଗଲ ବିଭାଗ ଜଣେ ପ୍ରିନ୍ସପାଲ୍ ବନ ସଂରକ୍ଷକଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ପରିଚାଳିତ ହେଉଥିଲା । ସେତେବେଳେ ଜଙ୍ଗଲ ମାଫିଆମାନେ ସକ୍ରିୟ ହୋଇ ଉଠିଥିଲେ ଓ ଦ୍ରୂତ ଗତିରେ ଜଙ୍ଗଲ ଧ୍ୱଂସ ପାଇ ଚାଲିଲା । ଜଙ୍ଗଲ ଧ୍ୱଂସ ଆଶଙ୍କାରେ ରାଜ୍ୟ ସରକାର ୧୯୬୨ରେ ୭ଟି ଆଫୋର୍ଷ୍ଟେସନ୍ ଡ଼ିଭିଜନ୍ ଖୋଲିଲେ । ଅର୍ଥାତ୍ ଏହା ମାଧ୍ୟମରେ ଜଙ୍ଗଲ ଧ୍ୱଂସକୁ ରୋଗାଯାଇପାରିବ ଓ ଜଙ୍ଗଲ ପୁନରୁଦ୍ଧାର ହୋଇ ପାରିବ ବୋଲି ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖାଗଲା । କିନ୍ତୁ ଜଙ୍ଗଲ ଧ୍ୱଂସ ଅବ୍ୟାହତ ରହିଲା ଓ ୧୯୭୩ରେ ରାଜ୍ୟ ସରକାର କେନ୍ଦୁପତ୍ରକୁ ସ୍ୱତନ୍ତ୍ର ବିଭାଗରେ ପରିଣତ କଲେ ଓ ଏଥିପାଇଁ ରାଜ୍ୟରେ ୧୨ଟି ଡ଼ିଭିଜନ୍ ଖୋଲାଗଲା ।
ଆଶ୍ଚର୍ଯ୍ୟର କଥା ଯେ, ଜଙ୍ଗଲ ବିଭାଗକୁ ଭାଗଭାଗ କରାଯାଇ ଅଧିକରୁ ଅଧିକ କର୍ମଚାରୀଙ୍କୁ ନିୟୋଜିତ କରାଯିବା ସତ୍ୱେ ଜଙ୍ଗଲ ଧ୍ୱଂସ ଅବ୍ୟାହତ ରହିଲା । କ୍ରମେ ରାଜ୍ୟବାସୀଙ୍କ ଉପରେ ଏହାର କୁପ୍ରଭାବ ପଡ଼ିଲା । ପରିବେଶ ପ୍ରଦୂଷିତ ହେବାରେ ଲାଗିଲା । ବର୍ଷକୁ ବର୍ଷ ତାପମାତ୍ରା ବଢିଲା । ଭବିଷ୍ୟତରେ ଭୟାବହତାର ଆଶଙ୍କା କରାଗଲା । ଆଉ ରାଜ୍ୟ ସରକାର ଜଙ୍ଗଲ ସୁରକ୍ଷା ନିମନ୍ତେ କୌଣସି ସନ୍ତୋଷ ଜନକ ପଦକ୍ଷେପ ନେଇ ପାରୁ ନଥିବାବେଳେ ୧୯୮୪ରେ ସୁଇଡ଼େନ୍ ସରକାର ରାଜ୍ୟରେ ଆରମ୍ଭ କଲା, “ସାମାଜିକ ବନ୍ୟ ପ୍ରକଳ୍ପ” କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ । ଏଥିପାଇଁ ସୁଇଡ଼େନ୍ ସରକାର ଯୋଗାଇ ଦେଇଥିବା ୩୦୦କୋଟି ଟଙ୍କାରେ ୧୫ଟି ଡ଼ିଭିଜନ୍ ଖୋଲାଯାଇ କୃର୍ତ୍ରିମ ଜଙ୍ଗଲ ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ପଦକ୍ଷେପ ନିଆଯାଇଥିଲା । ଏହା ସହିତ ଜଙ୍ଗଲ ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପଦକ୍ଷେପ ମଧ୍ୟ ନିଆଯାଇଥିଲା । ଅନୁଗୁଳ ଠାରେ ଗୋଟିଏ ରିସର୍ଚ୍ଚ ଡ଼ିଭିଜନ୍ ଖୋଲାଯାଇ ଥିବାବେଳେ କଟକ ଠାରେ ୟୁଟିଲାଇଜେସନ୍ ଡ଼ିଭିଜନ୍, ସମ୍ବଲପୁର ଓ କୋରାପୁଟ ଠାରେ ୱାର୍କିଂପ୍ଲାନ୍ ଡ଼ିଭିଜନ୍ ତଥା ରାଜନଗର, ଅନୁଗୁଳ, ସମ୍ବଲପୁର ଓ ସିଳିଳିପାଳ ଠାରେ ୱାଇଲ୍ଡ଼ ଲାଇଫ୍ ଡ଼ିଭିଜନ୍ ଖୋଲାଯାଇଥିଲା ।
ଜଣେ ପ୍ରିନ୍ସପାଲ୍ ସିସିଏଫ୍ଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ଜଙ୍ଗଲ ବିଭାଗ ପରିଚାଳିତ ହେଲେ ମଧ୍ୟ ଭିନ୍ନ ଭିନ୍ନ ଜଙ୍ଗଲ ସଂପଦକୁ ଅଲଗା ଅଲଗା କରାଯିବା ଦ୍ୱାରା ଜଙ୍ଗଲ ରକ୍ଷା ପାଇବା ସହ ଜଙ୍ଗଲ ସଂପଦର ସୁରକ୍ଷା ହୋଇ ପାରିବ ବୋଲି ଲକ୍ଷ୍ୟ ରଖାଯାଇଥିଲା । ମାତ୍ର ଆଜି ସରକାର ନିଜ ଲକ୍ଷ୍ୟ ସ୍ଥଳରେ ପହଂଚିବାରେ ବିଫଳ ହୋଇଛନ୍ତି । ଜଙ୍ଗଲ କ୍ଷୟ ଅବ୍ୟାହତ ଥିବାବେଳେ ସାମାଜିକ ବନ୍ୟ ପ୍ରକଳ୍ପ ବିଫଳ ହୋଇଛି । ଜଙ୍ଗଲ ସଂପଦ ଉତ୍ପାଦନ ହ୍ରାସ ପାଇଛି ଓ ଜଙ୍ଗଲ ମାଫିଆ ତଥା କର୍ମଚାରୀଙ୍କ ଦ୍ୱାରା ମୂଲ୍ୟବାନ୍ ଜଙ୍ଗଲ ସଂପଦ ଆଖିବୁଜା ଲୁଟ୍ ହେଉଛି ଏବଂ ବହୁ ସଂଖ୍ୟାରେ ଜଙ୍ଗଲ ପ୍ରାଣୀ ଅକାଳ ମୃତ୍ୟୁ ବରଣ କରୁଛନ୍ତି । ସୂଚନାଯୋଗ୍ୟ ଯେ, ଧଳା ହରିଣ, କଇଁଛ, କୂମ୍ଭୀର ଓ ବାର୍ହାଙ୍କର ସୁରକ୍ଷା ଓ ସେମାନଙ୍କର ବଂଶ ବୃଦ୍ଦି ପାଇଁ ରାଜନଗର ୱାଇଲ୍ଡ଼ ଲାଇଫ୍ ଡ଼ିଭିଜନ୍ ଖୋଲାଯାଇ ଥିବାବେଳେ ଟାଇଗର୍ ପ୍ରକଳ୍ପ ପାଇଁ ସିମିଳିପାଳ ଅଭୟାରଣ୍ୟ ବା ୱାଇଲ୍ଡ଼ ଲାଇଫ୍ ଡ଼ିଭିଜନ୍ ତଥା ହାତୀ, ବାଘ,ଗୟଳ, ସମ୍ବର ଆଦି ବନ୍ୟଜନ୍ତୁଙ୍କ ସୁରକ୍ଷା ପାଇଁ ରାଜ୍ୟରେ ୧୮ଟି ଅଭୟାରଣ୍ୟ ଓ ୨ଟି ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନ ପ୍ରାୟ ୬୬୭୭.୫୦ବର୍ଗ କି.ମି. ଅଂଚଳରେ ପ୍ରତିଷ୍ଠା କରାଯାଇଥିଲା । ଏହା ଓଡ଼ିଶାର ମୋଟ ଭୌଗୋଳିକ ଅଂଚଳର ୪.୧ ଭାଗ ହୋଇଥିବାବେଳେ ରାଜ୍ୟର ମୋଟ ଜଙ୍ଗଲ ସଂପତି ୧୦.୩୭ ଭାଗ ଅଟେ । ପ୍ରାୟ ୮୪ପ୍ରକାରର ସରୀସୃପ, ୪୪୬ପ୍ରକାରର ପକ୍ଷୀ, ୮୫ପ୍ରକାରର ସ୍ତନ୍ୟପାୟୀ ପ୍ରାଣୀ ଓଡ଼ିଶା ଜଙ୍ଗଲରେ ରହୁଥିବାବେଳେ ୧୯୯୮ମସିହା ପଶୁଗଣନା ଅନୁଯାୟୀ ୨୪୬ ଟି ବାଘ ଓ ୪୧୧ଟି ଅନ୍ୟାନ୍ୟ ପ୍ରଜାତିର ବାଘ ରହୁଥିଲେ । କିନ୍ତୁ ବର୍ତମାନ ରାଜ୍ୟରେ ବାଘ ସଂଖ୍ୟା ପ୍ରାୟ ୨୫ ଶତକଡ଼ା ହ୍ରାସ ପାଇଛି । ବିଭାଗୀୟ ଅବହେଳା ଓ ସୁରକ୍ଷା ଅଭାବରୁ ଅକାଳ ହାତୀ ମୃତ୍ୟୁ ଘଟଣା ବଢି ଚାଲିଛି । ରାଜନଗରର ଭିତରକନିକା ପ୍ରାଣୀ ଅଭୟାରଣ୍ୟ, ସାମୁଦ୍ରିକ ଅଭୟାରଣ୍ୟ ଓ ଜାତୀୟ ଉଦ୍ୟାନ ପରିଚାଳନାରେ ବ୍ୟାପକ ତୃଟି ରହୁଥିବାରୁ କୂମ୍ଭୀର, ଅଲିଭ୍ ରିଡ଼୍ଲେ କଇଁଛ, ବିଦେଶୀ ପକ୍ଷୀ, ବାର୍ହା ଓ ଧଳା ହରିଣ ଆଦି ଜୀବଜନ୍ତୁ ତଥା ସରୀସୃପ ଅସୁରକ୍ଷା ବଳୟ ଭିତରେ ରହୁଛନ୍ତି । କଇଁଛ ଅଣ୍ଡାଦାନ ପ୍ରକ୍ରିୟାରେ ବାଧା ସୃଷ୍ଟି ଯୋଗୁ କ୍ରମେ ଏଠାକୁ ଆସୁଥିବା କଇଁଛଙ୍କ ସଂଖ୍ୟା ହ୍ରାସ ପାଉଛି । କିନ୍ତୁ କୂମ୍ଭୀର ସଂଖ୍ୟା ବଢୁଛି ।
ସଂପ୍ରତି ଜଙ୍ଗଲ ସୁରକ୍ଷା ଓ କୃର୍ତ୍ରିମ ଜଙ୍ଗଲ ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ସରକାର ଅନେକ ସ୍ୱାଗତଯୋଗ୍ୟ ପଦକ୍ଷେପ ନେଉଛନ୍ତି । ଇତି ମଧ୍ୟରେ ବିଭିନ୍ନ ଅଂଚଳରେ କୃର୍ତ୍ରିମ ଜଙ୍ଗଲ ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ପ୍ରାୟ ୫୦ହଜାର ହେକ୍ଟର ଅଂଚଳରେ ବୃକ୍ଷରୋପଣ କରା ଯାଇଥିବା ବେଳେ ୪୦ହଜାର ହେକ୍ଟର ଉଜୁଡ଼ା ଜଙ୍ଗଲର ପୁନରୁଦ୍ଧାର, ୫ ହଜାର ହେକ୍ଟର ବେଳାଭୂମିରେ ଝାଉଁ ବୃକ୍ଷ ରୋପଣ ଓ ବ୍ୟକ୍ତିବିଶେଷଙ୍କ ବାଡ଼ି ବଗିଚାରେ ବୃକ୍ଷ ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ଉଦ୍ୟମ କରାଯାଉଛି ।
କିନ୍ତୁ ଜଙ୍ଗଲ ସୁରକ୍ଷା ଓ ନୂଆ ଜଙ୍ଗଲ ସୃଷ୍ଟି ପାଇଁ ସରକାରଙ୍କର ବିଭିନ୍ନ ପଦକ୍ଷେପର ସଫଳତା ନେଇ ପ୍ରଶ୍ନବାଚୀ ସୃଷ୍ଟି ହେଉଛି । ଯେହେତୁ କେତେକ କାର୍ଯ୍ୟକ୍ରମ ଖାତାପତ୍ର ବା ଘୋଷଣାରେ ସୀମିତ ରହିଥିବାବେଳେ ଆଉ କେତେକ କାର୍ଯ୍ୟକାରୀତାରେ ଅନିୟମିତତା ରହିଛି । ସରକାର ଆନ୍ତରିକତାର ସହ ଏଥିପ୍ରତି ଦୃଷ୍ଟି ଦେବା ଉଚିତ । ଏବେ ଜଙ୍ଗଲ ସଂପଦରୁ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କର ଆୟ ଧାର୍ଯ୍ୟଲକ୍ଷ୍ୟରୁ ବହୁ କମ୍ ରହୁଛି । ଅଧିକାରୀ ଓ କର୍ମଚାରୀଙ୍କର ଅବହେଳା ଓ ଦୁର୍ନୀତିଖୋର ନୀତି ଏହାର ପ୍ରମୁଖ କାରଣ ହୋଇଥିବାବେଳେ ରାଜ୍ୟ ସରକାରଙ୍କ ଖାମ୍ଖିଆଲ୍ ମନୋଭାବ ଧାର୍ଯ୍ୟଲକ୍ଷ୍ୟ ଆୟରେ ପ୍ରତିବନ୍ଧକ ସୃଷ୍ଟି କରୁଛି । ସରକାର ଦୃଷ୍ଟି ଦେଲେ, ରାଜ୍ୟରେ କେନ୍ଦୁପତ୍ରରୁ ବର୍ଷକୁ ଅତିରିକ୍ତ ୨୦୦କୋଟି ଟଙ୍କାର ରାଜସ୍ୱ ସଂଗ୍ରହ ହୋଇ ପାରନ୍ତା । ବୁଶ୍ କଟିଂ ପୂର୍ବରୁ ଲକ୍ଷ୍ୟଧାର୍ଯ୍ୟ ବିନିଯୋଗ ଅର୍ଥ ସବୁ ଡ଼ିଭିଜନ୍କୁ ଆସି ପାରିଲେ, ସରକାର ହିଁ ଲାଭରେ ରହନ୍ତେ ।
ଜଙ୍ଗଲ ଧ୍ୱଂସର ଭୟାବହତା ସମସ୍ତେ ଜାଣନ୍ତି । କ୍ରମେ ଜଙ୍ଗଲ ଶୂନ୍ୟ ହୋଇ ଯାଉଥିବାରୁ ବିଭିନ୍ନ ପ୍ରାକୃତିକ ବିପର୍ଯ୍ୟୟ ଦେଖାଦେଉଛି, ଜଳବାୟୁ ପରିବର୍ତନରେ ଅନିୟମିତତା ପରିଲଖିତ ହେଉଛି । ପରିବେଶ ପ୍ରଦୂଷିତ ହେବା ସହ ଉତାପ ଦ୍ରୂତ ଗତିରେ ବୃଦ୍ଧି ପାଉଛି । କେତେକ ବୈଜ୍ଞାନିକଙ୍କ ମତ ଯେ, ବାୟୁମଣ୍ଡଳରେ ଆଉ ମାତ୍ର ୨ ଂ ସେଲ୍ସିୟସ୍ ଉତ୍ତପର ବୃଦ୍ଧି ପୃଥିବୀ ସହି ପାରିବ । ସଂପ୍ରତି ପୃଥିବୀ ସଂପୂର୍ଣ୍ଣ ଭାବେ ଉତପ୍ତ ହୋଇ ପଡ଼ିଛି । ଉତପ୍ତ ପୃଥିବୀକୁ ଶୀତଳ କରିବାକୁ ପ୍ରଚୁର ପରିମାଣରେ ବୃକ୍ଷରୋପଣର ଆବଶ୍ୟକତା ରହିଛି । ଏଣୁ ଆଉ ସମୟ ନଷ୍ଟ ନକରି ଏହି ସମସ୍ୟାର ସମାଧାନ ପାଇଁ ସମସ୍ତେ ଆଗେଇ ଆସିବା ଉଚିତ ।
ଓଡ଼ିଶା ନ୍ୟୁଜ୍ ସର୍ଭିସ୍,
ଶରତ କୁମାର ରାଉତ
ଭୁବନେଶ୍ୱର, ମୋ-୯୩୩୭୩୬୯୪୪୮
